अन्न प्रक्रिया उद्योग उभारणी – कृषी उद्योगातील नवीन संधी

भा​​​​रत देशातील अन्न प्रक्रिया क्षेत्राच्या वाढीला मोठी चालना ​देणे​, कृषी उत्पादन, प्रक्रिया पातळी वाढवणे आणि प्रक्रिया केलेल्या पदार्थांची निर्यात वाढवणे हे योजनेने प्रमुख उद्दिष्ट होत. तसेच शेतकर्‍यां​च्या मालाला चांगला ​भाव मिळवून देण्यासाठी विशेष प्रयत्न करण्यात आले. शेतकर्‍यांचे उत्पन्न दुप्पट करण्यासाठी, विशेषतः ग्रामीण भागात मोठ्या प्रमाणावर रोजगाराच्या संधी निर्माण करण्यासाठी​ विशेष काम झाले. ​शेती उत्पादन आणि वाया जाणारा शेतमाल याचा अपव्यय कमी करण्याच्या दिशेने एक मोठे पाऊल ​ठरले ​आहे.

​PMKSY ​अंतर्गत सात घटक योजना ​राबविल्या आहेत. त्यात प्रामुख्याने मेगा फूड पार्क, एकात्मिक कोल्ड चेन आणि मूल्यवर्धन पायाभूत सुविधा, कृषी​ प्रक्रिया क्लस्टर्ससाठी पायाभूत सुविधा​,​ मागास आणि ​सुधारित श्रेणी जोडणीची ​प्रक्रिया, अन्न प्रक्रिया आणि संरक्षण क्षमतांची निर्मिती​ तसेच विस्तार​, अन्न सुरक्षा आणि गुणवत्ता हमी पायाभूत सुविधा आणि​ मानवी संसाधने आणि संस्था.

योजनेची मुख्य उद्दिष्ट:

• मजबूत आणि गतिमान अन्न प्रक्रिया क्षेत्र नाशवंत कृषी उत्पादनांची नासाडी कमी करणे
• अन्न उत्पादनांचे शेल्फ लाइफ वाढविणे
• कृषी उत्पादनात मूल्यवर्धन सुनिश्चित करणे 
• शेतीचे वैविध्य आणि व्यावसायिकीकरण
• रोजगार निर्मिती
• शेतकऱ्यांचे उत्पन्न वाढविण्यात आणि निर्मितीमध्ये मार्गदर्शन

टोमॅटो, कांदा आणि बटाटा (TOP) पिकांच्या मूल्य साखळीच्या एकात्मिक विकासासाठी ‘ऑपरेशन ग्रीन्स’ ही नवीन योजना सुरू करण्याची घोषणाही करण्यात आल.​ ​ही योजना PMKSY चे नवीन अनुलंब म्हणून सुरू करण्यात आली आहे. ​जेणेकरून या नाशवंत उत्पादनांमध्ये मूल्यवर्धना​च्या दृष्टीने चालना मिळेल. मंत्रालयाने या ​२२ ​नाशवंत पीक ओळखून ​त्यांची वर्गवारी केली आहे. त्यात प्रामुख्याने फळ पिकांचा निर्यात दृष्टीने जास्त प्रमाणात विचार करण्यात आला हे. यात आंबा, केळी, सफरचंद, अननस, गाजर, फ्लॉवर, बीन्स इ.​ समाविष्ट आहेत.​

​आता भारत सरकारने (GOI) केंद्रीय क्षेत्र योजना​ प्रधानमंत्री किसान संपदा योजना (कृषी​ सागरी प्रक्रिया आणि कृषी​ प्रक्रिया क्लस्टर्सच्या विकासासाठी योजना) चालू ठेवण्यास मंजूरी दिली आहे. ​१५ व्या वित्त आयोगाच्या चक्रासह ​वर्ष २०२६ पर्यंत ​४६०० कोटी​ खर्चासह ​​प्रधानमंत्री किसान संपदा योजना​, अन्न प्रक्रिया उद्योग मंत्रालय (MoFPI) द्वारे लागू केली जाईल.

खाद्य प्रसंस्करण उद्दोग मंत्रालय (Ministry of Food Processing Industry) अन्वये ​ ​पीएम किसान संपदा योजनेअंतर्गत खालील योजना राबविण्यात येणार आहेत.

• ​कोल्ड चेन आणि मूल्यवर्धन पायाभूत सुविधा
• ​अन्न प्रक्रिया आणि संरक्षण क्षमतांची निर्मिती​ तसेच विस्तार
• ​कृषी प्रक्रिया क्लस्टरसाठी पायाभूत सुविधा
• ​अन्न सुरक्षा आणि गुणवत्ता हमी पायाभूत सुविधा
• ​मानव संसाधन आणि संस्था​ व संशोधन आणि विकास
• ​ऑपरेशन ग्रीन्स

विद्यमान ​भारत सरकारने ​वर्ष २०१७ च्या मे महिन्यात सुमारे ​६,००० कोटी रुपयांच्या ​अर्थ सहाय्याला मंजुरी देऊन कृषी​ समुद्री प्रक्रिया आणि कृषी प्रक्रिया क्लस्टर्सच्या​ योजना मंजुरी दिली.​या योजनेचे नंतर ‘प्रधानमंत्री किसान संपदा योजना (PMKSY)’ असे नामकरण करण्यात आले आहे. पीएम किसान संपदा योजना ही ​सर्व स्तरातील शेतकरी बांधव आणि त्यांच्या रोजच्या समस्या यावरील उपायांवर प्रभावीपणे काम करते.​ कार्यक्षम पुरवठा साखळी व्यवस्थापनासह आधुनिक पायाभूत सुविधा निर्माण ​करण्याचे मोठे योगदान योजनेला प्राप्त आहे.